4857 sayılı İş Kanunu’na göre çalışanların yıllık izin hakları nelerdir, hangi çalışan yıllık iznini nasıl kullanır, yıllık iznin amacı nedir, yıllık izin nasıl kullandırılamaz? Bu soruların cevabını memurhaber.com yazarı Bünyamin Esen veriyor…
Tunceli’den okurumuz Haydar TEKİRÖREN soruyor: “Bünyamin bey, ufak bir işletmemiz var, on sekiz kişi çalışıyor yanımızda. Yıllık izin hakkını anlatabilir misiniz? Yıllık izin verirken neye dikkat etmeliyiz? Önceden planlama yapmamız gerekir mi?”
Sayın okurum, yıllık izin hakkı 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer bulmuş olan bir iş hukuku düzenlemesidir.
Temel amacı çalışanların yıl içerisindeki çalışmaları sonrasında bir dinlenme ve tatil yapmasını sağlamak olan yıllık izin seçimlik olmayıp, tüm çalışanlar için zorunludur.
Hangi çalışanlar yıllık izin hakkı kapsamındadır; yıllık izin nasıl kullandırılır? Bu soruları tüm okurlarımızı bilgilendirecek şekilde açıklayalım.
YILLIK İZİN NEDİR?
Halen yürürlükte bulunan İş Kanunu’muza göre, işçilerin işyerinde çalışmaya başladıkları tarihten itibaren birinci yılın sonunda yıllık ücretli izin hakları doğar.
İş Kanunu’nun yıllık iznin kullanılması için en az bir yılın geçmiş olması şartını araması, yeni işe girmiş çalışanların iş motivasyonun düşmemesi ve işe bağlılıklarının artmasına matuftur.
Her yıla ait yıllık izin hakkı sonraki yıl içerisinde kullanılır. Başka bir deyişle yıllık izin hakkı çalışıldıkça kazanılır, bir yıl geriden gelir.
Burada anlatacağımız yıllık ücretli izin hakkı İş Kanunu kapsamındaki işçilere verilmiş bir haktır.
Öte yandan, İş Kanunu kapsamında olmayan ev hizmetlerinde çalışan kapıcı, bakıcı, bahçıvan, temizlikçi gibi çalışanların da yıllık ücretli izin hakkı vardır. Yazımızın devamında bu konuya da değineceğiz.
YILLIK İZNİN AMACI NEDİR?
Yıllık ücretli izin hakkı çalışanların yıl boyunca gösterdikleri çaba sonrasında bir süre dinlenebilmeleri ve tatil yapabilmeleri için getirilmiştir.
İşçi kendisi yıllık izne çıkmak istemese bile yıllık iznin kullandırılması İş Kanunu’nun emredici hükmü gereğince zorunludur.
Toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmelerine ücretli izinlere aykırı hükümler konulamaz. Konulursa bu hükümler İş Kanunu karşısında geçersizdir.
Başka bir deyişle, işçi kendisi istese bile yıllık izin hakkından iş akdinde hüküm konulsa bile vazgeçemez.
İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez.
YILLIK İZİN SIRASINDA ÇALIŞMA YASAĞI
İş Kanunumuz ayrıca işçinin yıllık izin süresinde başka bir işyerinde çalışmasını da yasaklamıştır.
Eğer işçinin izin döneminde başka bir işyerinde çalıştığı anlaşılırsa işveren tarafından kendisine izin günleri için ödenen ücret geri istenebilecektir.
Tüm bu düzenlemeler, işçinin düşüncesizliği yahut da toplumsal alışkanlık nedeniyle de olsa, yıllık izne çıkmanın ihmal edilmesini engellemeye dönüktür.
Kanunun buradaki muradı işçinin ne olursa olsun bir süre dinlenmesini temin etmektir. Çalışma yaşamında yıpranan kişinin, işini severek yapıyor olsa dahi, bir süre dinlenme hakkı Anayasal bir haktır.
YILLIK İZİN SÜRELERİ NE KADARDIR?
İş Kanunumuz yıllık ücretli izinin verilmesinde çalışanların kıdemine göre bir derecelendirmeye gitmiştir. Fazla kıdemi olan işçi daha fazla yıllık izin hakkına sahiptir.
Buna göre,
– Kıdemi bir yıldan beş yıla kadar olan çalışanlara yılda en az 14 gün,
– Kıdemi beş yıldan fazla ve 15 yıldan az olan çalışanlara yılda en az 20 gün,
– Kıdemi 15 yıldan fazla olan çalışanlara ise yılda en az 26 gün izin verilmek zorundadır.
Bu süreler asgari sınırlar olup yıllık ücretli izin sürelerinin iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle arttırılabilmesi mümkündür.
Kanun 18 yaşından küçük işçiler ve yaşlı çalışanlara özel bir düzenleme de getirmiştir. Buna göre onsekizinden küçük olan çocuk ve genç işçi ile 50 ve daha üstü yaştaki çalışanların yıllık izin süresi 20 günden az olamaz.
Yıllık izin bir ücretli izin dönemi olduğu için işçinin ücretin izne ayrıldığı için herhangi bir kesinti yapılmaz.
Ancak fazla mesai ücreti gibi fiilen çalışmaya bağlı olan ücretler bunun dışındadır.
BORÇLAR KANUNU’NDAKİ YILLIK İZİN DÜZENLEMELERİ
Bu noktada, 4857 sayılı İş Kanunu dışında kalan işlerde çalışanların yıllık izin haklarını da değerlendirmek gerekir.
4857 sayılı İş Kanunu ile diğer iş kanunları kapsamında olmayan çalışanların işverenleri ile ilişkileri Türk Borçlar Kanunu hükümlerine göre düzenlenir.
Buna göre örneğin ev hizmetlerinden çalışan kişilerin yıllık izin ve ücret gibi hakları Türk Borçlar Kanunu çerçevesinde belirlenmektedir.
Borçlar Kanununa göre işverenler, en az bir yıldır çalışan işçilerine yılda en az iki hafta ve onsekiz yaşından küçük işçiler ile elli yaşından büyük işçilere de en az üç hafta yıllık ücretli izin vermekle yükümlüdür.
Bu kapsamdan örneğin ev hizmetlerinde çalışan bir temizlikçi kadının en az iki hafta yıllık izin hakkı bulunur.
YILLIK İZİN NASIL KULLANDIRILIR?
İşverenlerin en çok merak ettikleri konulardan birini yıllık iznin nasıl kullandırılması gerektiği oluşturmakta. Zira bu konuda oldukça yaygın bir kafa karışıklığı bulunuyor.
4857 sayılı İş Kanununa göre yıllık ücretli izinlerin prensip olarak tek bir parça halinde kullandırılmaları gerekir.
Şu kadar ki, eğer işçi isterse, işverenin de bu durumu uygun görmesi halinde bir bölümü en az on gün olmak üzere en fazla üçe bölünerek de kullanılabilmesi mümkündür. Ancak altını çizelim, bir parçası en az 10 gün olmak zorundadır. İşçi daha küçük parçalar halinde kullanmak istese bile bu işverence kabul edilmemelidir.
Çalışan iznini oturduğu ilin dışında bir yerde geçirecekse, talep etmesi halinde ve şehir dışına gideceğini belgelemesi şartıyla iki güne kadar gidiş, iki güne kadar dönüş için toplamda dört gün de yıl izni hakkını kazanır.
Yol izni ücretli izinden farklı olarak ücretsiz izin dönemidir. Bu dört günlük süre içerisinde işverenin ücret ödeme yükümlülüğü bulunmaz.
İşverenin önceden çalışanların görüşlerini alarak bir yıllık izin planlaması yapması ve bunu işyerinde duyurması işlerin aksamaması açısından faydalı olacaktır, ancak bu zorunlu değildir.
YILLIK İZİN ÜCRETİ NASIL ÖDENİR?
Son olarak yıllık ücretli izin ücretinin nasıl ödeneceğini de anlatalım.
İş Kanunu’na göre yıllık izne çıkacak olan işçiye izin süresine dair ücreti hesaplanıp izne çıkmadan önce peşin olarak ödenmeli veya avans şeklinde tediye edilerek verilmelidir.
Yıllık izin sürelerine denk gelen hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri de ödenmelidir.
İş akdinin feshi halinde bile, hak edilmiş ancak henüz kullanılmamış olan yıllık izne ait ücretler saklıdır.
Çalışanlara İş Kanunu’na göre yıllık izin hakkının kullandırılmaması halinde İş Kanunu’na göre işyerlerinde müfettişlerce yapılacak denetimlerde idari para cezası kesilecektir.
Yıllık ücretli izne ilişkin İş Kanunu’nun emirlerini ihmal eden, ücretli izin vermeyen, bir parçasını on günden fazla bölen, yıllık izin ücretini ödemeyen veya eksik ödeyen işverene 2014 yılı için işçi başına 246 TL idari para cezası kesilir.
Para cezası tutarı yıllık izin hakkı kullandırılmayan veya eksik kullandırılan kaç işçi varsa o kadar artar.
Kaynak: Muhasebe Network
