İstanbul’dan okurumuza Emin Akcan soruyor: “Bünyamin bey, bir hastanede doktor olarak yöneticilik yapıyorum. Başka bir özel hastaneye de part-time doktorluk hizmeti veriyorum, oradan da ücret alıyorum. Tavandan gösteriliyor maaşım ama daha yüksek. Fazla ödenen primleri SGK’dan geri alma hakkım varmış, doğru mu? Nasıl alabiliriz? Emeklilikte bir zararı olur mu?”
Sayın okurum, ülkemizde uygulanan sosyal sigortalar sistemi dünyada “primli sistem” adı verilen sistem.
Primli sisteme göre sigortalı sayılan kişilerin ücretlerinden kesilen prim tutarları kısa ve uzun vadeli sigortalılık kollarından yapılan yardımlar olarak geri döner. Başka bir deyişle ödediğiniz primler gelecekte size gelir veya aylık olarak geri dönecektir…
Bu sistemde sigortalının sisteme katkısı, yani maaşından kesilen prim ne kadar yüksekse gelecekte alacağı emekli maaşı da o kadar yüksek olur.
Yani ne kadar ekmek, o kadar köfte…
Sigorta Primleri Nasıl Belirleniyor?
Ancak primli sistemde sigortalıların ücretlerinden kesilecek prim tutarları sınırsız değildir.
Primli sosyal sigortalar sisteminde üzerinden prim kesilen ücrete Sigorta Primine Esas Kazanç, kısaca SPEK denir.
SPEK yalnızca alınan çıplak ücreti kapsamaz, bunun yanında ikramiye, fazla mesai, ayni yardımlar gibi 5510 sayılı Kanunda ayrıntılı olarak belirtilen pek çok ödeme SPEK tutarına dâhildir.
Ancak SPEK tutarı sınırsız değildir. Bir kişi ne kadar ücret alırsa alsın üzerinden prim kesilecek tutarın bir alt bir de üst sınırı vardır.
Ücretsiz çalışan ya da asgari ücretten düşük ücret alanların SPEK tutarı asgari ücrettir, buna taban ücret denir. Şuan için bu taban 1273,50 TL, asgari ücretin yükselmesi ile yılbaşından sonra 1670 TL civarında olacak.
Tavan ücret ise asgari ücretin 6,5 katıdır. Şuan için 8277,75 TL tavan ücret, yılbaşından sonra ise yaklaşık 10 bin 800 TL olacak.
Belirtmek gerekir ki bu tutarlar brüt yani giydirilmiş tutarlardır, çalışanın eline geçen daha az olabilir.
Tavandan Fazla Ücret Alınabilir
Bazı sigortalılar SPEK tavanı olan ücretten fazla gelir elde edebilmektedir.
Bu yalnızca bir işyerinde çalışan sigortalının rütbesi yâda konumu dolayısıyla fazla maaş alması şeklinde olabileceği gibi sigortalıların birden fazla işyerinde çalışması şeklinde de olabilmektedir.
Sosyal güvenlik sistemimiz birden fazla işyerinde çalışmayı engellememiştir. Ancak birden fazla işyerinde bildirilen sigortalı her bir işyerinden ayrı ayrı sigortalı bildirilir.
Bu şekilde birden fazla işyerinde çalışan sigortalıların gün sayısı çalıştıkları gün sayılarının toplamı olarak hesaplanır, bu da toplamda aylık 30 günü geçemez.
Öte yandan sigortalının farklı işyerlerinde aldığı ücretler de toplanır; bu toplam tutar sigortalının üzerinden prim kesilecek SPEK tutarını belirler.
Emekli Maaşı Tavandan Hesaplanır…
Ancak şunun altını çizelim emekli maaşı ve sosyal güvenlikten yapılan tüm yardımlar için ücretin taban ve tavan değerleri arasındaki kısmı dikkate alınır.
Tavanı aşan primler üzerinden gelecekte emekli maaşı bağlanmaz. Tavanı aşan tutarlar emekli aylığı alırken etkisizdir.
Aylık toplamda 15 bin TL net ücret alsanız bile SGK size en fazla tavan ücret kadar maaş bağlar. Yana ne kadar fazla maaş alırsanız alın, hasta olup çalışamazsanız alabileceğiniz geçici iş göremezlik ödeneği tavan ücret üzerinden hesaplanan ile sınırlıdır.
Buradaki temel mantık alınacak emekli maaşının ve sosyal güvenlikten yapılacak yardımların bir üst sınırının olmasıdır.
Bu şekilde birden çok işyerinde çalıştığı için yüksek ücret üzerinden sigortalı olanların SGK’ya ödedikleri primlerden geriye alma hakları bulunmaktadır.
SGK, aldığı uzun vadeli sigorta primlerinden üzerinden maaş bağlayamadığı kısmı size geri iade eder.
Ancak pek çok çalışan bu hakkını kullanmıyor…
SGK’dan Para İadesi Almak için…
Peki prim iadesi nasıl olacak? Açıklayalım:
Tek işyerinde çalışan için sorun yoktur. Zira tavanı aşan ücretinden prim alınmaz.
Sigortalıların aynı sigortalılık haline tâbi olacak şekilde birçok işyerinde çalışmaları halinde ise her bir işyerinden ayrı ayrı SGK’ya prim ödenir.
İşte bu primlerin toplamı, bu sigortalılık hali için belirlenen prime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşarsa, yani az önce belirttiğimiz brüt 8277,75 TL, yılbaşından sonra ise yaklaşık 10 bin 800 TL’yi aşarsa geriye para iade hakkı doğar.
Bu aşan kısmın tamamının sigortalı hissesi çalışana ödenebilmektedir. Altını çizelimişveren hissesi değil yalnızca sigortalı hissesi geri alınabilir.
Uzun vadeli sigorta kolları sigortalı hissesi % 9’dur. GSS primi oranı % 5’tir. Toplamda % 14’lük bir sigortalı tutarı vardır. Eğer işsizlik ödenmişse sigortası primi %1 sigortalı hissesi de geri alınabilir.
Para İadesini Nasıl Hesaplarsınız?
Bir örnek ile SGK’dan nasıl geriye para alabileceğiniz hesaplayalım.
Öncelikle şunu belirtelim ki SGK’dan iade alınacak primi hesaplarken brüt ücretler üzerinden hesap yapılır.
İki ayrı işyerinde çalışıp 2015 yılı Kasım ayında toplamda 10 bin TL brüt ücret alan bir sigortalının primi tavan üzerinde olan 1722,25 TL’lik kazancından;
3340,75 * 14 / 100 = 241,11 TL
3340,75 * 1 / 100 = 17,23 TL
toplamda 258,34 TL prim iadesi hakkı doğar. Bu demektir ki eğer isterseniz SGK size o ay için 258,34 TL parayı geri öder.
Bu tutar aslında sigortalının prim kesilirken kendi ücretinden ödediği tutar olduğundan geri ödenmektedir.
Primler İşverence Ödenmiş Olmalı!
Bu paranın ödenmesinin bir şartı tavanı aşan ücretlerin tutarının priminin SGK’ya işverence yatırılmış olmasıdır. Yani SGK tahsil etmediği parayı geri vermez.
Bir diğer şartta sigortalının talebidir, yani SGK sigortalı talep etmeden bu parayı iade etmez.
Bu ödeme sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takip eden ay içinde bir kerede ödenir.
Talep için bağlı olunan SGK İl Müdürlüğü veya Sosyal Güvenlik Merkezi’ne dilekçe vermek gerekir.
Geri verilen primler için ayrıca gecikme cezası ve gecikme zammı ile faiz ödenmez, yalnızca parasal tutar aynen geri ödenir. / Bünyamin Esen
Kaynak: Muhasebe Network
