Ticari defterleri çalınma gibi rızaları dışında veya yangın, sel, deprem vb. bir afet sebebiyle elinden çıkanların, olayın gerçekleştiği tarihten itibaren kanıtlayıcı belgelerle birlikte 15 gün içerisinde yetkili Ticaret Mahkemesi’ne başvurarak zayi belgesi almaları gerekmektedir.
Ancak uygulamada “zayi olma hali”nin sıkça kötüye kullanılması karşısında mahkemeler, bu belgeyi kolay kolay vermemektedir. Muhasebecinin arabasından çalındı, araba ile birlikte yandı, dolabın arkasındaki su borusu patladı veya oradaki prizden yangın çıkınca dolaptakiler yandı, defterleri yazmak için gibi eve götürürken vapurda çalındı gibi gerekçeleri, artık mahkemeler kabul etmiyorlar.
Defter ve belgelerin kaybında zayi belgesinin alınmamış veya alınamamış olunması halinde, çeşitli kurumların inceleme elemanlarınca ibraz istendiğinde ve dolayısıyla ibraz edememe durumunda, ibraz etmeme suçu oluşmaktadır. Bu suç, genel bir düzenlemeye tabi tutulmamış, her kurum kendi kanununda bu suç için bir ceza öngörmüştür.
Vergide ibraz etmeme
Defter ve belgelerin vergi inceleme elemanına ibraz edilmemesi, Vergi Usul Kanunu’nun hürriyeti bağlayıcı ceza ile yaptırıma bağladığı fillerden birisidir. Anılan kanunun 359/a maddesine göre bu fiilin yaptırımı 18 ay ila 3 yıl arası hapistir. Hâkim, bu cezayı erteleyebilir veya hükmün açıklanmasının ertelenmesine karar verebilir. Eğer hafifletici sebeplerle ceza bir yılın altına indirilirse paraya çevirebilir.
Sosyal sigortalarda ibraz etmeme
Defter ve belgeleri sadece vergi inceleme elamanları istemez. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) müfettişleri de isteyebilir. Müfettişlerce yapılan ibraz talebinin süresinde karşılanmaması halinde uygulanacak yaptırım 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 102/e maddesinde idari para cezası olarak düzenlenmiştir. Madde hükmüne göre defter ve/veya belgeleri ibraz etmeyenler, bilanço esasına göre defter tutmakla yükümlü iseler aylık asgari ücretin 12 katı, diğer defterleri tutmakla yükümlü iseler aylık asgari ücretin altı katı, defter tutmakla yükümlü değillerse aylık asgari ücretin üç katı tutarında idari para cezası ile cezalandırılırlar. Yani söz konusu fiilin bu gün işlenmesi halinde cezası, bu kanuna ve duruma göre 4 bin 941 TL ile 19 bin 764 TL arasında idari para cezası olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sermaye piyasasında ibraz etmeme
Aynı fiil Sermaye Piyasası Kanunu’nda da suç olarak düzenlenmiştir. Bu kanunun 111. maddesinde, Sermaye Piyasası Kurulu’na veya kurulca görevlendirileceklere defter, belge ve kayıtlarını ibraz etmeyenlere, bunları saklayanlara veya yok edenlere bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası verilmesi öngörülmüştür.
Ticaret hukukunda ibraz etmeme
Yeni Ticaret Kanunu’nda defter veya belgeleri ibraz etmemeyi suç kapsamına almıştır. Kanunun 562. maddesinde, şirketi denetlemeye yetkili bakanlık görevlilerine şirketin defter, belge ve bilgilerin sunulmaması veya bunların görev yapmalarının engellenmesi, 300 güne kadar adli para cezası ile yaptırımlanan bir suç olarak düzenlenmiştir (kanunda alt sınır gösterilmediğinden alt sınır burada TCK md. 52 uyarınca beş gündür). Adli para cezasının günlüğü 20 TL ile 100 TL arasında hakimin takdir edeceği miktardır.
Benzeri suç ve ceza hükümlerine, tarasak, başka kanunlarda da rastlayabiliriz. Biz sadece en önemlilerini aktardık.
Her alanda ayrı ceza
Diyelim ki defterleriniz zayi oldu ve mevzuatı bilmediğinizden zayi belgesi almadınız. Sonra da sırasıyla dört kurumda sizden defterlerinizin ibrazını istedi. Yandınız demektir. Dört ayrı dava, dört ayrı ceza.
Cezalara bakarak suçları önem sırasına dizersek bu konuda en önemli olarak görülen suç vergi usul hukuku alanındaki ibraz etmeme, daha az önemlisi Sermaye Piyasası hukuku alanında ibraz etmeme, daha da az önemlisi Ticaret Kanunu’na göre ibraz etmeme ve en önemsizi de SGK’ya ibraz etmemedir. Çünkü sosyal sigortalar hukukundaki yaptırım, sadece idari para cezasıdır.
Ceza adaleti ve politikası açısından tutarlılık içermeyen bu hükümler kaldırılarak konunun belli kamu inceleme elemanlarına ibraz etmeme suçu olarak ve genel şekilde ceza kanununda yer alması ideal olanıdır. Ancak bu yapılana kadar bu cezalar arasında hiç olması bir uyum ve dengenin sağlanması yerinde olacaktır. Yeni Vergi Usul Kanunu Tasarısı hazırlanır ve suçlar yeniden dizayn edilirken, ben de hatırlatayım dedim. / Dr. Bumin Doğrusöz
