Türkiye’de enflasyon muhasebesi, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yürütülmektedir. TÜİK, Türkiye’nin resmi istatistik ajansı olup enflasyon ve diğer ekonomik göstergelerle ilgili verileri düzenli olarak kamuoyuyla paylaşır. Enflasyon muhasebesi, bir ekonomideki genel fiyat seviyelerindeki değişiklikleri ölçmeyi ve kaydetmeyi amaçlayan bir muhasebe sürecidir. Enflasyon muhasebesi, ekonominin genel sağlığını değerlendirmek ve ekonomi politikalarını planlamak için önemlidir. Yazımda işin tarihsel boyutundan daha çok tebliği anlamaya ve sadeleştirmeye yönelik, hangi hesap kalemlerini değerlendireceğimiz süreçle değerlendireceğiz.
Enflasyon düzeltmesini tam mükellefiyete tabi ve bilanço esasına göre defter tutan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri (kollektif, adi komandit ve adi şirketler dahil) yaparlar. Eğer işletme defteri veya serbest meslek defteri iseniz yazımızın sonunda değinilmiştir.
ÖZET:
Öncelikle şirketler mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduklarını tespit etmelidir. Tespit edilen bu parasal olmayan kalemler enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları bulacaktır. Ardından düzeltmeye esas tarihleri ve düzeltme/taşıma katsayıları belirlenecektir. Hesaplanan ve düzeltilen değerler ise düzeltme öncesi değeler arasındaki enflasyon farkları kayıtlara alınacaktır.
Örneğin 255 hesabı 5 birimden 7 birime düzelttiğimizi farz edelim. Aradaki 2 birimlik fark
————————–31.12.2023————————–
255 DEMİRBAŞLAR 2
698 ENFLASYON DÜZELTME FARKLARI 2
Kaydı ile düzeltilir. 698 hesabında karşı bacağı 570 veya
580 olarak kapatılmış olur.
——————————–/——————————-
————————–31.12.2023————————–
698 ENFLASYON DÜZELTME FARKLARI 2
570 GEÇMİŞ YIL KARLARI 2
——————————–/——————————-
Daha geniş anlamda maddelerle anlatırsak;
Madde 1 = Şirket 2005 yılı öncesi kurulmuş ise 2005 yılından itibaren enflasyon düzeltmesi yapmak zorundayız. Şirket 2005 sonrası herhangi bir tarihten itibaren kurulmuş ise bu tarihten itibaren 31.12.2023 tarihine kadar enflasyon düzeltmesi yapmak zorundayız
İlk önemli husus Türkiye’de birçok işletme, takvim yılına göre mali yılını belirler. Bu durumda, defterler genellikle 1 Ocak tarihinde açılır ve 31 Aralık tarihinde kapatılır. Ancak, takvim yılına göre mali yıl benimsemeyen işletmeler de bulunabilir. Yasal defterleri 01.12 – 31.12 tarihleri arasında açılışlarını yaptırmamız gereklidir. Olası bir 31.12 tarihine yaptırmadığımız defterleri yeterli sayfa sayısı var ise 01.01 – 31.01 tarihleri arasında önce kapanışı ve sonra açılışını yaptırmak zorundayız. Bundan kaynaklı;
Madde 2 = 01.01 – 31.01 tarihlerinde kapanış ve açılış onayını yaptıracak isek şirketin kapanış kayıtlarını enflasyon düzeltmelerine göre yapıp açılış kaydımızı bu enflasyon düzeltmesine göre yapmak zorundayız.
Madde 3 = Yeniden işe başlama veya işi bırakma hallerinde hesap dönemi içinde bir yıldan eksik olan faaliyet süresi, hesap dönemi sayılır.
Madde 4 = 2023 yılında uygulanacak enflasyon düzeltmesi mali tablolarda yer alan parasal olmayan kalemlerle ilgilidir. Parasal olmayan kalemleri 2023 yılı için dikkate almayacağız.
Madde 5=31.12.2023 yılı enflasyon muhasebesi için sadece bilançoyu baz alacağız. Gelir Tablosu dikkate alınmayacaktır.
Madde 6 =Hayatımıza 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI girmiştir. 690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI hesabı gibi bu hesap değerlenen hesapların alacağına veya borcuna yazılacaktır. Bakiyenin hangi tarafı yüksekse 570 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI veya 580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI hesabına kaydedilecektir
Madde 7 = Önceden var olan 570 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI,580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI ve 31.12.2023 de gerçekleşen 590 DÖNEM NET KARI VEYA 591 DÖNEM NET ZARARI kaydedildiği tutarlar ile 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABIna elimine edilerek kapatılacaktır.
Madde 8 = 250-252-253-254-255 hesaplar satın alma tarihinin ay ve yılı ile değerlenir. Bu tarihleri bulmak çok önemlidir katsayılar değişkenlik göstermektedir. Amortismanlar ve itfa payları düzeltilmiş değerler üzerinden hesaplanır. Fakat 2023 hesap dönemi amortisman gideri de enflasyon düzeltmesi öncesi değerler üzerinden hesaplanacaktır. Birikmiş amortismanlar ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilir.
Madde 9 = 150-151-152-153-179-180-280-260-261-262 defterlere kayıt tarihi(Gerçek yöntem) ile değerlenir.
Madde 10 = Kanun koyucu stoklar hesabını defter kayıt tarihi(Gerçek yöntem) dışında
- Basit ortalama yöntemi
- Hareketli ağırlıklı ortalama yöntemi
İle de değerlenebileceğini belirtmiştir. Basit ortalama yöntemi hareketli ağırlıklı ortalama yöntemine göre daha kolay ve hızlı bir şekilde değerlenmektedir. Basit ortalama yöntemi değerleme şekli şu şekildedir.
Düzeltme Dönemi (YIL/AY)=2023 / 12
Bir Önceki Geçici Vergi Dönemi (YIL/AY) = 2023/09
Düzeltme/Taşıma Katsayısı = 1.02913
Hareketli ortalama da ise; aşağıdaki örnekteki gibi girişler ve çıkışlar yazılıp Dönem Başı Stok Tutarı ve Dönem Başı Tarihi (YIL/AY) girilir. Taşıma Katsayısı ile birlikte sonuç hesapları belirlenir
Dönem Başı Stoğun Taşınmış Değeri x
Hareketli Ağırlıklı Ortalama Düzeltme Katsayısı x
Düzeltmeye Esas Değer x
Dönem Sonu Stok Tutarı x
Düzeltilmiş Değer x
Düzeltme sonrası hesaplanan değer x
olarak yapılmaktadır.
Madde 11 = 126-159-195-196 hesapları eğer parasal olmayan veriler içeriyorsa ödeme tarihi ile değerlenir. Parasal ise değerlenmez.
Madde 12 = 326-340 hesapları eğer parasal olmayan veriler içeriyorsa tahsil tarihi ile değerlenir. Parasal ise değerlenmez.
Madde 13 = Nakit olarak ödenmiş Sermayeler-520-521 hesapları tahsil tarihi ile değerlenir. Değerleme hesabı ise 502 veya 503 hesaba kayıt edilir.
Madde 14 = 541-542-548-570-590 hesapları ‘’sermayeye ilave ediliyorsa’’ artırılan sermaye için tescil tarihi ile değerlenir. Değerleme hesabı ise 502 veya 503 hesaba kayıt edilir.
Madde 15 = Her zaman sermaye nakit olmayabilir eğer ayni sermaye örneğin arsa, araba gibi şirkete konulan sermayeler ise mülkiyetin intikal ettiği tarih ile değerlenir
Madde 16 = Hisse Senetleri
* Nakdi sermaye karşılığı alınan: Ödeme Tarihi
* Ayni sermaye karşılığı alınan: Mülkiyetin intikal ettiği tarihi
* Temettü karşılığı alınan: iştirak edilen şirket sermayesinin tescil tarihi
Madde 17 = 654 hesapları eğer parasal olmayan veriler içeriyorsa ilgili olduğu kıymetin düzeltmeye esas tarihi ile değerlenir. Parasal ise değerlenmez.
Madde 18 = Madde 10 da belirtilen toplulaştırılmış yönetimi uygulayan mükellefler(Gerçek veya basit ortalama veya hareketli ortalama) bu seçimi yapıkları hesap dönemi dahil üçüncü hesap döneminin sonuna kadar dönemezler. Bir diğer seçim yöntemi ise reel olmayan finansman maliyetidir. İki yöntemden birini seçen mükellefler üç hesap dönemi bunu uygulamak zorundadırlar.2023 yılı istisnadır.
Madde 19= Hayatımıza aldığımız 698 hesabının bir istisnası yıllara sari inşaat ve onarma işleri hesabı enflasyon düzeltme hesabı yerine yıllara sari inşaat enflasyon düzeltme hesabına kaydedilir. İşin bitiminde kar/zarar hesabına kaydedilir.
Madde 20 = Düzeltme sonucu bulunan tutarlar ve düzeltilmeyen tutarlar o yılın kapanış bir sonraki yılın açılışıdır.
Madde 21=2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilen karlar üzerinden hesaplanacaktır.
Enflasyon düzeltmesi yapılan en son dönemden geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmaz geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmez. Ancak matrahın tespitinde geçmiş yıl mali zararları mukayyet değerleri ile dikkate alınır.
2023 Hesap dönemi sonuna ait bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasından kaynaklanan kar/zarar farkı geçmiş yıllar kar/zararı hesabında gösterilir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmaz, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmez
Madde 22 = 2023 Hesap dönemi sonuna ait düzeltilmiş bilançoda dönem net karı/zararı gösterilmeyecek, düzeltme sonrası hesaplanan geçmiş yıl karı veya zararı bilançoda öz kaynaklar içinde yer alacaktır.
Madde 23 = Düzeltilmiş Hesaplar Yıllık Kurumlar vergisinde Düzeltilmemiş hesapların ekine konulacaktır.
Madde 24 = Son üç hesap döneminde %100 den ve içinde bulunan hesap döneminde %10 dan fazla olması halinde enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Buda minimum 2026+ yılına kadar enflasyon düzeltmesi yapacağımız anlamına gelmektedir. Ayrıca unutulmamalıdır ki Cumhurbaşkanı %100 oranını %35 e kadar indirmeye veya tekrar kanuni seviyesine yükseltmeye, %10 oranını ise %25 e kadar çıkarmaya veya tekrar kanuni seviyesine kadar indirmeye yetkilidir
İşletme hesabına veya serbest meslek hesabına göre;
Madde 25 = Amortismana tabi iktisadi kıymetlerini belirtilen hükümlere göre düzeltilmiş tutarları üzerinden amortismana tabi tutabilirler.
Kaynakça;
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/12/20231230M2-13.pdf
23.01.2024
Umut Aksan
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
info@aksandenetim.com
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
