Amortisman türleri ve uygulamaları

Amortisman uygulaması şirketlerin vergi politikalarını doğrudan etkileyen bir kalem olarak duran varlık yönetiminde özellikle dikkat edilmesi gereken bir husustur. Bu nedenle makalemizde amortisman türleri ve uygulamaları hakkında genel bilgiler vermeye çalışacağım.

Amortisman ancak bilanço esasına tabi mükellefler ile serbest meslek erbabı tarafından uygulanabilir. Dolayısıyla işletme hesabı esasına göre defter tutan mükelleflerin amortisman uygulamasından faydalanmaları mümkün değildir.

Bir iktisadi kıymetin amortismana tabi tutulabilmesi gerekli olan şartlar şöyle sıralanabilir;
– İktisadi kıymetin bir yıldan fazla süre ile kullanılması,
– İktisadi kıymetin yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye tabi olması.
–
Yukarıda yer alan şartları sağlayan iktisadi kıymetlerin amortismana tabi tutulmaları mümkündür. Ancak boş arazi ve arsalar için amortisman ayrılmaz. Ayrıca KDV hariç 800,00 TL’nin altında değere sahip iktisadi kıymetler istenirse amortismana tabi tutulmaksızın doğrudan gider yazılabilir.

Amortisman oranının belirlenmesinde VUK Genel Tebliğleri ile tespit edilen amortisman oranlarının dikkate alınması gerekmektedir. Burada öncelikle amortisman uygulayacak işletmenin almış olduğu kıymetin kullanılacağı sektöre göre tespit edilmiş amortisman oranlarının dikkate alınması gerekir. Buradan bir neticeye varılamazsa diğer sektörlere ve tebliğin diğer kısımlarına bakılır.

Vergi Usul Kanunu’nda genel hatları yukarıdaki gibi çizilmiş olan amortisman uygulamasında, duruma göre aşağıdaki amortisman türlerinden biri uygulanabilir. Bunlar;
– Normal amortisman,
– Azalan bakiyeler usulü ile amortisman,
– Fevkalade amortisman.

NORMAL AMORTİSMAN YÖNTEMİ
Normal amortisman yönteminde işletme edinmiş olduğu iktisadi kıymetin maliyet bedeli üzerinden eşit oranda amortisman uygulamak suretiyle itfayı gerçekleştirmektedir. Örneğin, faydalı ömrü 5 yıl (Dolayısıyla amortisman oranı (100 /5) %20)olan 1.000 TL değerindeki bir iktisadi kıymet, her yıl için 200,00 TL amortisman hesaplanmak suretiyle itfaya tabi tutulur.

AZALAN BAKİYELER YÖNTEMİ
Azalan bakiyeler yönteminde elde edilen iktisadi kıymetin amortisman oranı normal amortisman oranının iki katı olarak belirlenir. Bu şekilde her yıl amortisman bir önceki yıl hesaplanan amortisman tutarı kıymetin kayıtlı değerinden düşülerek kalan net tutar üzerinden hesaplanır. Amortisman süresinin son yılında kalan net değer bir kalemde amorti edilir. Yukarıdaki örnekten hareketle aşağıdaki hesaplamayı yapabiliriz.

1. Yıl 1.000 x %40 = 400,00 TL
2. Yıl (1.000-400)x%40 = 240,00 TL
3. Yıl (600-240)x%40 = 144,00 TL
4. Yıl (360-144)x%40 = 86,40 TL
5. Yıl Kalan Tutarın Tamamı = 129,60 TL
Azalan bakiyeler yöntemi kapsamında normal amortisman oranının iki katı olarak amortisman uygulanabilir. Ancak burada üst sınır %50’dir. Örneğin amortisman oranı %30 olarak tespit edilmiş olan bir kıymetin azalan bakiyeler yöntemi ile itfası halinde uygulanacak amortisman oranı normal amortisman oranının iki katı olan %60 değil, en fazla %50 olabilir.

Amortisman yöntemleri iktisadi kıymet bazında ayrı ayrı tespit edilebilir. Örneğin aktife alınan taşıtlardan biri normal amortisman yöntemine göre itfa edilirken, bir diğeri azalan bakiyelere göre itfaya tabi tutulabilir.

Azalan bakiyeler yöntemini seçen bir mükellef, istediğinde normal amortisman yöntemine dönebilir. Ancak normal amortisman yöntemi seçildiğinde bir daha azalan bakiyeler yöntemine geçiş yapılamaz.

FEVKALADE AMORTİSMAN
Amortismana tabi olan iktisadi kıymetlerden;
– Yangın, sel, deprem gibi doğal afetler nedeniyle değerini kısmen veya tamamen kaybeden,
– Yeni icatlar dolayısıyla teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılamaz hale gelen,
– Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınmaya tabi olan kıymetler için,
bağlı bulunan Vergi Dairesi’nden takdir talep etmek suretiyle, İdarenin uygun göreceği oranlar üzerinden fevkalade amortisman uygulamak mümkündür.

KIST AMORTİSMAN UYGULAMASI
Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek araçların kiralanması veya satılması suretiyle değerlendirilmesi olan işletmeler hariç olmak üzere binek araç edinen firmalar, aktife kayıt etmiş oldukları binek araçlar için kıst amortisman uygulamak ile mükelleftirler.
Bu uygulamada taşıtın alındığı ay tam sayılmak suretiyle dönem sonuna kadar olan süre için amortisman uygulanır. Taşıtın bakiye tutarı amortisman süresi sonunda tek kalemde amortismana tabi tutularak itfa edilir. Örneğin; 14.10.2014 tarihinde 50.000 TL bedel ile alınan ve faydalı ömrü 5 yıl olan bir binek araç normal amortisman yöntemi uygulanması durumunda aşağıdaki şekilde amortismana tabi tutulur.

Yıl Amortisman Oranı Amortisman Hesabı Amortisman Tutarı
2014 %20 ((50.000x%20)/12)*3 2.500,00.-
2015 %20 50.000x%20 10.000,00.-
2016 %20 50.000x%20 10.000,00.-
2017 %20 50.000x%20 10.000,00.-
2018 %20 (50.000x%20)+7.500,00 17.500,00.-

Yukarıdaki örnekte basitçe yer verildiği üzere, binek taşıtın satın alındığı 14.10.2014 tarihinden 31.12.2014 tarihine kadar olan amortisman Ekim, Kasım ve Aralık ayları için hesaplanmıştır. Bu şekilde taşıtın normal amortisman yöntemi uyarınca yıllık amortisman tutarı olan 10.000 TL’den 2014 yılı için kalan 7.500,00 TL, taşıtın faydalı ömrünün sonu olan 2018 yılında ayrılması gereken amortisman tutarına eklenerek itfaya tabi tutulmuştur.

VERGİ PLANLAMASI AÇISINDAN AMORTİSMAN UYGULAMASI
Vergi politikaları açısından amortisman uygulamalarının matraha olan etkisini somut olarak görebilmek adına normal ve azalan bakiyeler yöntemlerine göre hesaplamaları aşağıdaki örnek ile karşılaştırabiliriz.
03.03.2014 tarihinde 1.000.000 TL bedel ile alınan bir makinenin, VUK amortisman tebliğleri uyarınca faydalı ömrü 5 yıldır. Bu durumda normal usul ile azalan bakiyeler usulüne göre amortisman ayrılmasının matraha etkisini şöyle gösterebiliriz.

Yukarıdaki örnekten de görüleceği üzere 2014 ve 2015 yıllarında normal amortisman usulünün tercihi halinde toplam 400.000,00 TL tutarında amortisman gideri kazançtan indirilebilecek iken, azalan bakiyeler usulünün tercihi halinde ilgili yıllar için gider yazılabilen amortisman tutarı 640.000,00 TL olmaktadır. Dolayısıyla azalan bakiyeler yönteminin seçilmesi işletmeye 2014 ve 2015 yılları için fazladan 240.000,00 TL tutarında gider avantajı sağlamış olmaktadır. Buradan hareketle, kârın yüksek olduğu dönemlerde VUK hükümleri kapsamında amortisman usulü olarak azalan bakiyeler yöntemi seçilmek suretiyle işletmeye vergi finansmanı sağlanması mümkündür.

Sedat Şevkin

Kaynak: www.muhasebenetwork.com/amortisman-turleri-ve-uygulamalari.html