(110 – 180 ARASINDAKİ HESAPLAR İÇİN)
Düzeltmeye tabi tutulacak parasal olmayan değerlerle ilgili olarak, hesap grubu bazında sırasıyla irdeleyecek olursak;
Not. Aralık 2023 Yurtiçi-Üfe henüz açıklanmadığı için, yaklaşık değer olarak Aralık 2023 DEĞERİ : 2,974 olarak düzeltme katsayısı hesaplanacaktır. Ocak 2024 ayı içinde bu veri açıklandığında, çalışmaların da buna göre revize edilmesi gereklidir.
Kayıtlara giriş ayı belli edilemeyen parasal olmayan iktisadi kıymetlerin giriş ayı Ocak ayı; kayıtlara giriş yılı belli edilemeyen parasal olmayan iktisadi kıymetlerin giriş ay ve yılı Ocak 2005 olacaktır.
110 HİSSE SENETLERİ
Hisse senetleri esas itibarıyla parasal olmayan bir iktisadi kıymettir ve düzeltme/taşıma katsayısı ile çarpılmak suretiyle düzeltme işlemi gerçekleştirilecektir. Ancak, işletmelerin aktifinde bulunan yabancı para cinsinden hisse senetleri, iştirakler ve avansların, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 nci maddesinin (A) fıkrasının (8) numaralı bendinin verdiği yetkiye istinaden, düzeltme tarihindeki döviz kuru ile düzeltilmeleri uygun görülmüştür. Yani Tl ise düzeltmeye tabi tutulacak, dövizli ise dönem sonu kur değerlemesi yapılması yeterli olup, ayrıca enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.
Örnek:
| CARİ DÖNEM | KATSAYI | 110 HİSSE SENEDİ ALIM TARİHİ | KATSAYI | DÜZ.KATS | DÜZELTME ÖNCESİ TUTAR | DÜZELTİLMİŞ DEĞER | ENFLASYON FARKI |
| 31.12.2023 | 2.974,00 | 22.10.2023 | 2.803,29 | 1,06 | 10.000,00 | 10.608,96 | 608,96 |
Mali Tabloların Ait olduğu dönem: Aralık 2023 – Aralık 2023 Fiyat Endeksi: 2,974 (bu rakam tahminidir)
Hisse Senedinin Alım tarihi: Ekim 2023- Ekim 2023 Fiyat Endeksi: 2,803,29
Düzeltme Katsayısı: 2,974 / 2803,29= 1,06
Düzeltilmiş Tutar: 10,000 * 1,06= 10,608.96
Yevmiye Kaydı
———————————-31.12.2023———————————-
110 .98 HİSSE SEN. ENF.FARK. 608,96
1698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 608,96
——————————————/—————————————–
126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
İşletmece üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere verilen depozito ve teminatların parasal olmayan bir mahiyet taşıması durumunda, söz konusu verilen depozito ve teminatlar “parasal olmayan kıymet” olarak addolunur.
Bu hesap düzeltmeye tabi tutulacak ise, yukarıdaki örnekte olduğu gibi işlem yapılacak olup, burada değerlemeye esas tarih olarak ÖDEME TARİHİ’nin ait olduğu endeks alınacaktır. Örneğin, verilen depozito ve talimat, yukarıdaki örnekte olduğu gibi Ekim 2023 tarihi ise, Ödeme Tarihi Endeksi 2,803.29 olacaktır.
Örneğin: 22 Mayıs 2023 tarihinde elektrik kurumuna 5,000 Tl tutarında verilmiş bir teminat olsun.
| CARİ DÖNEM | KATSAYI | 126 DEPOZİTO VE TEMİNATIN VERİLİŞ TARİHİ | KATSAYI | DÜZ.KATS | DÜZELTME ÖNCESİ TUTAR | DÜZELTİLMİŞ DEĞER | ENFLASYON FARKI |
| 31.12.2023 | 2.974,00 | 22.05.2023 | 2.179,02 | 1,36 | 5.000,00 | 6.824,17 | 1.824,17 |
Yevmiye Kaydı ise aşağıdaki gibi olacaktır.
———————————-31.12.2023———————————-
126 .98 VERİLEN TEMİNATLAR ENF.FAR. 1,824.17
698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 1,824.17
—————————————-/——————————————
150-151-152-153 STOKLAR
Önemli Not. Buradaki stoklara ilişkin uygulama sadece 2023 yılına ilişkindir. 2023 yılı stokların düzeltme işleminde 1-Basit Ortalama Yöntem 2- Stok Devir Hızı Yöntemi varken; 2024 yılında ise; 1- Basit Ortalama Yöntem 2- Hareketli Ağırlıklı Ortalama Yöntem uygulanacaktır. Dolayısıyla basit yöntemi seçmeyenler 2024 yılında stok değerlemesine dikkat etmeleri gerekiyor. (2023 Yılanda Stok devir hızı yöntemini kullananlar 2024 yılında Stok devir hızı yöntemi yoktur)
Toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecek parasal olmayan kıymetler, stoklarla sınırlıdır. Bu yöntemi seçen mükellefler, bu seçimi yaptıkları hesap dönemi dahil, üçüncü hesap dönemi sonuna kadar bu yöntemden dönemezler.
Biz 2023 yılı düzeltmesini yapacağımız için, 2023 yılına ilişkin düzeltme uygulamasına göre örneğimizi yapalım.
Örnek Veriler:
| VERİ | KOD | TUTAR |
| DÖNEM BAŞI İLK MADDE | 150 | 5.000,00 |
| DÖNEM BAŞI YARI MAMÜL | 151 | 1.000,00 |
| DÖNEM BAŞI MAMÜL | 152 | 10.000,00 |
| DÖNEM BAŞI TİCARİ MAL | 153 | 2.000,00 |
| VERİ | KOD | TUTAR |
| DÖNEM SONU İLK MADDE | 150 | 6.000,00 |
| DÖNEM SONU YARI MAMÜL | 151 | 900,00 |
| DÖNEM SONU MAMÜL | 152 | 12.000,00 |
| DÖNEM SONU TİCARİ MAL | 153 | 1.000,00 |
| SATILAN MALIN MALİYETİ | 620 | 30.000,00 |
| SATILAN TİC.MAL. MALY. | 621 | 5.200,00 |
Basit Ortalama Yönteme Göre:
“Basit Ortalama Yöntemi”nde düzeltme katsayısı, mali tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, bu endeks ile bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki fiyat endeksi toplamının ikiye bölünmesi sonucu bulunan endekse bölünmesiyle elde edilen katsayı olarak hesaplanır ve düzeltmeye esas tutar olarak 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan stoklara ait değerler esas alınır denilmektedir.
Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı = Bilançonun ait olduğu aya ait Yİ-ÜFE /(Bilançonun ait olduğu aya ait Yİ-ÜFE + Bilanço günü itibarıyla bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki Yİ-ÜFE) / 2
Buna göre Bilançonun ait olduğu ay Yi-Üfe (Aralık 2023) Aralık 2023 Fiyat Endeksi: 2,974 (bu rakam tahminidir)
Bilanço günü itibariyle bir önceki geçici vergi dönemi sonu Yi-Üfe Endeksi: 2,749.98 (Eylül 2023 tarihi)
Ortalama Düzeltme Katsayısı: 2,974 / ((2974+2749,98)/2)= 1,03914
Buna göre hesaplama tablosu aşağıdaki gibi olacaktır.
| KOD | HESAPLAR | MEVCUT | DÜZELTİLMİŞ | FARK |
| 150 | DÖNEM SONU İLK MADDE VE MALZEMELER | 6.000,00 | 6.234,82 | 234,82 |
| 151 | DÖNEM SONU YARI MAMÜLLER | 900,00 | 935,22 | 35,22 |
| 152 | DÖNEM SONU MAMÜLLER | 12.000,00 | 12.469,65 | 469,65 |
| 153 | DÖNEM SONU TİCARİ MALLAR | 1.000,00 | 1.039,14 | 39,14 |
Yevmiye Kayıtları
———————————-31.12.2023———————————-
| 150.98 İLK MADDELER ENFL.FARK 234,82 |
| 151.98 YARI MAMÜLLER ENFL.FARK 35,22 |
| 152.98 MAMÜLLER ENFL.FARK 469,65 |
| 153.98 TİCARİ MALLAR ENFL.FARK 39,14 |
| 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 234,82 |
| 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 35,22 |
| 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 469,65 |
| 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 39,14 |
——————————————/—————————————–
Stok Devir Hızı Yöntemine Göre
Bu yönteme göre stok düzeltmesi yapacak olanlar önce ilgili stokların stok devir hızını bulacaklar, sonra bu veriden faydalanıp ilgili stokların stokta kalma süresini hesaplayacaklardır.
Stok Devir Hızı: Dönem İçinde Satılan Toplam Mal Maliyeti / (Dönem Başı stok +Dönem sonu stok)/2’dir.
Not. Yarı Mamül ve Ticari Mal satışı Satılan Ticari Mal Maliyeti (621) hesapta olduğu için, Stok devir hız hesabında 151 ve 153 Hesaplarda Ticari Mal Maliyetini tercih ettim. Tebliğ taslağında böyle bir ayrım yoktur.
Stok devir hızı yönteminin orantısız veya anormal çıkması durumunda Basit Yöntemin kullanılması daha doğrudur denilmiştir. Verilerin anormal olduğu kanısı oluşur ise, stok devir hızı yerine basit yöntemin kullanılması gerekir.
| VERİLER | İLK MAD | YARI MAM | MAMÜL | TİC.MAL |
| SATILAN MALLAR MALİYETİ | 30.000,00 | 5.200,00 | 30.000,00 | 5.200,00 |
| DÖNEM BAŞI STOK | 5.000,00 | 1.000,00 | 10.000,00 | 2.000,00 |
| DÖNEM SONU STOK | 6.000,00 | 900,00 | 12.000,00 | 1.000,00 |
Bu veriler ve bu formüllere göre ise Stok Devir Hızları aşağıdaki gibidir.
| 150 | 151 | 152 | 153 | |
| STOK DEVİR HIZI | 5,45 | 5,47 | 2,73 | 3,47 |
İkinci adımda ise Ortalama Stokta Kalma Süresinin bulunmasıdır.
Ortalama Stokta Kalma Süresi: Dönem Gün Sayısı / Stok Devir Hızıdır. Dönem gün sayısı 365 olduğuna göre, her bir değer 360’a bölünecektir. Örneğin 150 Stoklar için : 365 / 5,45= 66,97 = 67 gün. Yani buradan anlaşılması gereken, 31/12/2023 günü dönem sonu ilk madde stokunun ortalama fabrikaya giriş tarihi 67 gün öncedir. 31/12/2023 den 67 gün geriye gittiğinizde 25/10/2023 gününe denk gelir. Enflasyon muhasebesinde günler değil aylar esas olduğu için 150 İlk maddeler hesabının düzeltmeye esas tarihi Ekim 2023 günki endeks olacaktır. Diğer stokları da aynı şekilde hesap edersek aşağıdaki tablo oluşacaktır.
| 150 | 151 | 152 | 153 | |
| STOK DEVİR HIZI | 5,45 | 5,47 | 2,73 | 3,47 |
| ORTALAMA STOKTA KALMA SÜRESİ | 67,00 | 67,00 | 134,00 | 105,00 |
Stokların firmaya giriş hesaplanan tarihleri ise;
| HESAPLANAN STOK DÖNEM | KOD | KATSAYI | |
| 150 | 25.10.2023 | 10 2023 | 2.803,29 |
| 151 | 25.10.2023 | 10 2023 | 2.803,29 |
| 152 | 19.08.2023 | 8 2023 | 2.659,60 |
| 153 | 17.09.2023 | 9 2023 | 2.749,98 |
Cari Dönem Düzeltme Katsayısı 31/12/2023: 2,974 (bu rakam henüz belli olmadığı için tahmini alınmıştır)
Buna göre oluşan düzeltme katsayıları aşağıdaki gibidir. Örnek 150 Stoklar hesabı için 2,974 / 2803,29= 1,06
| İLK MAD | YARI MAM | MAMÜL | TİC.MAL | |
| ORTALAMA DÜZELTME KATSAYISI | 1,06 | 1,06 | 1,12 | 1,08 |
Hesaplama tablosu ise şöyle olacaktır. Örnek 6,000 * 1,06= 6,365.38
| MEVCUT | DÜZELTİLMİŞ | FARK | |
| DÖNEM SONU İLK MADDE VE MALZEMELER | 6.000,00 | 6.365,38 | 365,38 |
| DÖNEM SONU YARI MAMÜLLER | 900,00 | 954,81 | 54,81 |
| DÖNEM SONU MAMÜLLER | 12.000,00 | 13.418,56 | 1.418,56 |
| DÖNEM SONU TİCARİ MALLAR | 1.000,00 | 1.081,46 | 81,46 |
———————————-31.12.2023———————————-
| 150.98 İLK MADDELER ENFL.FARK 365,38 |
| 151.98 YARI MAMÜLLER ENFL.FARK 54,81 |
| 152.98 MAMÜLLER ENFL.FARK 1.418,56 |
| 153.98 TİCARİ MALLAR ENFL.FARK 81,46 |
| 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 365,38 |
| 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 54,81 |
| 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 1.418.56 |
| 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 81,46 |
——————————————/—————————————–
157 DİĞER STOKLAR
Diğer stoklarda, stok hareketleri ilk madde ve malzemelerdeki gibi yoğun ise onlar için de ortalama düzeltme katsayısı uygulanabilir. Ancak az sayıda ve hesaplanması kolay ise doğrudan satınalma tarihine ilişkin düzeltme katsayısı hesabıyla hesaplanabilir. Örneğin:
157 Diğer Stoklar Hesabının muavin hareketlerine bakıldığında, yıl içinde alınmış olan stokların yine yıl içinde sarf edilip kullanıldığı, dönem sonu 19,000 TL tutarındaki diğer stokunun 22 Ekim 2023 günü alım faturası ile işletmeye giriş kaydı yapıldığı tespit edilmiş olsun. Buna göre;
| CARİ DÖNEM | KOD | KATSAYI | 157 HESAP TARİHİ | KOD | KATSAYI | DÜZ.KATS |
| 31.12.2023 | 12 2023 | 2.974,00 | 22.10.2023 | 10 2023 | 2.803,29 | 1,06 |
| KOD | MEVCUT | DÜZELTİLMİŞ | FARK | |
| 157 | DİĞER STOKLAR | 19.000,00 | 20.157,03 | 1.157,03 |
Düzeltme Katsayısı: Aralık / Ekim olacaktır. = 2974 (Aralık 2023 endeksi henüz belli olmadığı için tahminidir) / 2803,29= 1,06
19,000 * 1,06= 20,157,03
Yevmiye kaydı ise aşağıdaki gibidir.
———————————-31.12.2023———————————-
157.98 DİĞER STOKLAR ENFLASYON FARKI 1.157,03
698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI 1.157,03
——————————————/—————————————–
159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI
Verilen sipariş avansları genelde 320 Satıcılar hesabının borç bakiye verenlerinden oluşmaktadır. Satıcılara olan borç ve alacaklar ise parasal değerdir. Parasal değerler ise düzeltmeye tabi değildir. 159 Verilen Sipariş Avanslarının enflasyon düzeltmesine tabi tutulabilmesi için iki kıstas vardır.
- Verilen sipariş avansı stoklarla ilgili olmalıdır.
- Verilen sipariş avansı parasal olmayan mahiyette olmalıdır.
Bu iki kıstasa uyuyor ise verilen avans, verilme tarihindeki ay endeksi üzerinden (tıpkı verilen depozito ve teminatlar gibi) değerlemeye tabi tutulacaktır. Eğer parasal mahiyette ve/veya stoklarla ilgili değil ise değerlemeye tabi tutulmayıp defter değeri ile kalacaktır. Dövizli verilen sipariş avansı zaten dönem sonu kur değerlemesine tabi olacağı için, enflasyon düzeltmesine tabi olmayacağı aşikardır.
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER
2023 dönem sonu bilançosunun hazırlanmasından önce, 180 hesaplar ilgili 7’li gruplara dağılacağı için 180 hesapta herhangi bir değerlemeye yapılmayacaktır. Bu benim şahsi görüşümdür. İlgili tebliğ taslağında bu yönde bir açıklama mevcut değildir. Tebliğ taslağında gelecek aylara/yıllara ait giderlerin düzeltileceği belirtilmiştir. Ancak 2023 sonu mizanında 180 hesapların bakiyesi sıfır olacaktır. Kapanan bakiyeler kapanmamış gibi enflasyona tabi tutulduğunda ise, yansıtma hesaplarınız bozulacak (7’li hesaplara veri atıldığı için) bu da üretim maliyetini, dolayısıyla tüm stok değerlemenizi bozacaktır. Benim şahsi görüşüm, 31/12/2023 kapanış mizanına göre hareket edilmesidir ki bu mizanda 180 hesaplar bakiye veremez. Bakiye vermeyen bir hususun da düzeltilmeye tabi tutulması gerekmez. Ancak 280 hesaplar bakiye vereceği için, oluştukları tarihlere göre ait oldukları ilgili ayın endeksini tespit edip düzeltme yapılacaktır.
Diğer hesaplarla ilgili hususları ise bir sonraki makalemizde sizlere arz edeceğim.
Faydalı olması ümidiyle.
Mehmet Küçükşahin
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
mkucuksahin@gmail.com
18.12.2023
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
