İşverenler yada işveren temsilcilerinden sıkça aldığım sorulardan biri de SGK işten çıkış kodları ve uygulamaları hakkındadır. Bilindiği üzere 4857 sayılı İş Kanununda her duruma uygun bir işten çıkış kodu bulunmaktadır. Bu yazımda işten çıkış kodlarının hangi durumlarda ve hangi kodlarla çıkışların yapılmasının uygun olacağıdır.
İşçinin işten çıkış sürecini doğru olarak yönetmek, daha sonra karşılaşılacak sancılı ve sıkıntılı süreçlerin önüne geçmede etkendir. Dolayısı ile işten çıkaracağınız işçiyi kaşının üstünde gözün var gibi tabiri caizse sudan sebeplerle işten çıkarmak doğru ve kanuni bir uygulama değildir.
26.12.2015 tarihinde Egiteam Akademi de 1 günlük İş Akdi Fesih süreçlerinin Yönetimi eğitiminde bu süreçleri anlatarak doğru bilinen yanlışların önüne geçiyoruz. www.egiteam.org internet sitesinden de eğitimini içeriğine ulaşabilirsiniz.
SGK işten çıkış kodlarında 35 tane çıkış kodu vardır. Bu çıkış kodları işçinin çıkış sebebine göre doğru seçilmediğinde önceki yazılarımda da belirttiğim üzere sancılı süreç başlamış oluyor. Size çıkış kodlarının hangi durumlarda seçileceğini detaylarıyla aktarıyorum.
1– Deneme süreli iş sözleşmesinin işverence feshi: 4857 sayılı İş Kanununda deneme süreli iş sözleşmesinin 2 ay olduğu ve toplu iş sözleşmesiyle 4 aya kadar artırılabileceği belirtilmiştir. Deneme süreli iş sözleşmesinde tarafların ihbar öneli kadar beklemelerine gerek bulunmamaktadır. Yani işveren deneme süresi içerisinde işçiyi çıkarmak isterse hemen çıkarabilir.
2- Deneme süreli iş sözleşmesinin işçi tarafından feshi: Deneme süresi içerisinde işçi istifa etmek suretiyle işten ayrılması söz konusu ise ihbar süresini beklemesine gerek bulunmamaktadır. 3- Belirsiz süreli iş sözleşmesinin işçi tarafından feshi (istifa): Belirsiz süreli iş sözleşmesini işçinin istifa etmek suretiyle sona erdirmesi durumunda bu kod kullanılmalıdır. Deneme süresini geçtikten sonra işçi istifa ediyorsa o işyerinde ihbar süresine uymak zorundadır. İhbar süresine uymayan taraf ihbar tazminatı ödemekle yükümlüdür. Bu kodla çıkış yapılmasında en çok sorulan sorulardan biri de işçinin işsizlik maaşı alıp alamayacağıdır. İstifa kodu ile çıkışlarda işçi işsizlik maaşı için başvuru da bulunamaz.
4- Belirsiz süreli iş sözleşmesinin işveren tarafından haklı sebep bildirilmeden feshi: İşçinin Belirsiz süreli iş sözleşmesini işveren haklı bir neden bildirmeden çıkarması gibi bir durumda bu kod seçilir. İşveren 4 kodu ile çıkışlarda işçiye ihbar süresini kullandırmışsa sadece kıdem tazminatı öder. İhbar süresini kullandırmamışsa hem kıdem hem de ihbar tazminatı ödemekle yükümlüdür. İhbar süresini kullandırması gibi bir durumda işçiye günlük 2 saatlik iş arama iznini de kullandırmak zorundadır. Bu kodla çıkış olması gibi bir durumda işçi işsizlik maaşı başvurusu yapabilir.
5- Belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesi: Bazı iş sözleşmeleri işin niteliğine göre belirli süreli yapılmaktadır. Yani süre bitiminde iş sözleşmesi sona ermektedir. Bu kodla bir çıkış yapıldığında işçi işsizlik maaşına başvuru yapabilir.
8- Emeklilik (yaşlılık) veya toptan ödeme nedeniyle: Emeklilik şartları dolan işçi emeklilik sebebiyle işten ayrılacağını dilekçe ile işveren bildirmesi halinde çıkış kodu 8 yani emeklilik sebebiyle olacaktır. Bu kodla çıkış olması için işçinin emeklilik şartlarının yerine getirilmiş olması gerekmektedir. 9- Malulen emeklilik nedeniyle: En az %60 oranında iş göremezlik raporu alan işçi, prim günü şartını da yerine getirilmiş olması halinde malulen emekli olabilmektedir. Malulen emekli olarak işten ayrılan işçi için bu kod seçilecek, kıdeme bağlı hakları ödenecektir.
10- Ölüm: İşçinin ölümü halinde çıkış kodu olarak bu kod seçilmektedir. 11- İş kazası sonucu ölüm: Bu aralar işçilerinin sgk dan aldıkları hizmet dökümlerinde çıkış kodlarında 2004 öncesinde bu kodun seçildiğini görüp tedirgin olup sorular yöneltmektedirler. 2004 öncesinde işten çıkış kodlarında 11 kodu işveren tarafından disiplin kurulu kararı ile fesihti. Bazı uygulayıcılar yanlış kodu seçtiklerinden dolayı bazıları da bilinçli olarak bu kodu seçiyorlardı. Güncel çıkış kodları revize edilince de geçmişte 11 kodu olan disiplin kurulu kararı fesihi güncellenmiş haliyle iş kazası sonucu ölüm olarak karşılarına çıkmaktadır. İşveren bu durumu düzelttirebiliyorsa düzelttirmelidir. Bu çıkış kodu da iş kazası sonucu ölüm gerçekleşmişse seçilmelidir.
12- Askerlik: İşçi askerlik görevini yerine getirmek üzere işten ayrılmışsa bu kod seçilecektir. İşçi askerden geldikten sonra 1 ay içinde işkura başvurması halinde işsizlik maaşına hak kazanabilecektir. 13- Kadın işçinin evlenmesi: 1475 sayılı İş Kanunu, kadın işçiye evlilik sebebiyle iş akdini feshetme ve tazminat alma hakkı tanımıştır. Kadın işçi evlendiği tarih itibariyle bir yıl içerisinde evlilik gerekçesiyle iş akdini feshetmişse, çıkış kodu olarak bu kod seçilir. 1 yıllık süre geçtikten sonra işçinin tazminatı talebi olmayacaktır.
14- Emeklilik için yaş dışında diğer şartların tamamlanması: Çalışanların emeklilik için sağlamaları gereken prim günü, sigortalılık süresi ve yaş olmak üzere üç şart bulunmaktadır. Bir çalışan, yaş dışında prim günü ve sigortalılık süresi şartlarını sağlamışsa ve bunları sağladığına dair yazılı belgeyi SGK’dan alarak işverene ibraz etmişse, kıdem tazminatını alarak işten ayrılabilmektedir. Bu durumda çıkış kodu olarak bu kodun seçilmesi gerekmektedir. Bu kısmi süreli emeklilik şartı 99 öncesi 15 yıl 3600 gün iken 99 sonrası girişlere göre farklılık gösterebilmektedir.
15- Toplu işçi çıkarma: İşveren İş Kanunu 29. maddesi gereği toplu olarak işçi çıkarabilmektedir. Bu durumda toplu çıkarma kapsamında olan işçiler için bu kod seçilecektir. Toplu işten çıkarılma durumunda bu çıkışları İşkur müdürlüğüne de bildirmek gerekmektedir.
16- Sözleşme sona ermeden sigortalının aynı işverene ait diğer işyerine nakli: Aynı gerçek veya tüzel kişi işverene ait birden fazla işyeri arasında işçinin kayırılması ya da görevlendirilmesi durumunda bu kod seçilecektir. İşçinin işe giriş tarihi ilk işe giriş tarihi olarak korunmaktadır.
17- İşyerinin kapanması: İşyerinin kapanması ve faaliyetinin sona ermesi durumunda işten çıkarılan işçiler için bu 17 kodu seçilecektir.
18- İşin sona ermesi: Belirli bir işin sona ermesi halindeki çıkışlarda iş sona erdiği için bu kod kullanılmalıdır.
19- Mevsim bitimi: Mevsimlik işlerde mevsimin bitimi ile birlikte işçiler için çıkış verilmekte fakat takip eden aynı mevsimde tekrar girişleri yapılmaktadır. Bu durumda çıkış kodu olarak bu kod seçilecektir.
20- Kampanya bitimi: Bazı işyerlerinde ya da fabrikalarda kampanyalı üretim yapılmaktadır. Bu işyerlerinde kampanya bitiminde işçilere çıkış verilmekte, bir sonraki kampanyaya kadar iş akdi askıda kalmaktadır. Söz konusu çıkışlarda bu kodun seçilmesi gerekmektedir.
21- Statü değişikliği: İşyerlerinde sigortalı (4/a) olarak çalışan bir işçi aynı işyerine/şirkete ortak olabilmektedir. Bu durumda 5510 sayılı Kanunun 53. maddesi gereği bir kişi ortağı olduğu şirkette 4/a’lı olamayacağından, bu kişinin çıkışı yapılmakta ve 4/b (Bağ-Kur) sigortalısı olarak sigortalılığı devam ettirilmektedir. Bu şekilde statü değişiklikleri varsa 21 kodu seçilmelidir.
22- Diğer nedenler: İşçinin çıkış nedeni kod listesinde hiçbir maddeye uymuyorsa, bu kod seçilmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken durum ise bu kodla çıkış seçildiğinde işsizlik maaşına hak kazanılmayacağıdır.
23- İşçi tarafından zorunlu nedenle fesih: İşyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa işçi iş akdini feshedebilmektedir. İş kanununun 24. Maddesini incelemenizi tavsiye ederim.
24- İşçi tarafından sağlık nedeniyle fesih: İş sözleşmesi işçi tarafından sağlık nedeniyle sona erdiriliyorsa bu kod seçilecektir. İş Kanununun 24. Maddesini inceleyiniz. İşçinin sağlık sebeplerini raporla belgelemesi gerekir.
25- İşçi tarafından işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeni ile fesih: İş sözleşmesi işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı sebebiyle işçi tarafından feshediliyorsa bu kod seçilecektir. Örnek olarak işveren işçisinin ücreti aldığı ücretten farklı gösteriyorsa bu bir fesih sebebidir. İşçinin bu durumu ispatlaması da gerekir.
26- Disiplin Kurulu kararı ile fesih: Disiplin kurulu bulunan işyerlerinde kurulun aldığı kararla işçini sözleşmesi feshedilmişse bu kod seçilir.
27- İşveren tarafından zorunlu nedenlerle ve tutukluluk nedeniyle fesih: İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması veya işçinin tutukluluğu halinde, iş sözleşmesi işveren tarafından sona erdirilebilmektedir.
28- İşveren tarafından sağlık nedeni ile fesih: İşveren İş Kanununun 25. Maddesindeki sağlık sebeplerine uygun bir sebeple işçiyi işten çıkarması halinde bu kod kullanılabilecektir. Bu çıkış tazminatlı bir çıkış olacaktır.
29- İşveren tarafından işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeni ile fesih: İşçi işyerinde ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayacak bir sebeple işten çıkarılırsa bu kod seçilecektir. İş Kanununun 25-II maddesini inceleyiniz.
30- Vize süresinin bitimi: İş sözleşmesinin devamı işçi ve işveren dışında üçüncü bir kurum veya kuruluşun vizesine bağlı ise ve vize süresi sona ermişse bu kod seçilecektir. Vize süresinin sona ermesiyle birlikte iş akdi askıda sayılmakta, yeniden vize alınmasıyla birlikte devam etmektedir.
31- Borçlar Kanunu, Sendikalar Kanunu, Grev ve Lokavt Kanunu kapsamında kendi istek ve kusuru dışında fesih: İşçi, kendi istek ve kusuru dışında kanunların işverene tanıdığı fesih yetkisi kapsamında işten çıkarılmışsa bu kod seçilecektir.
32- 4046 sayılı Kanunun 21 inci maddesine göre özelleştirme nedeni ile fesih: Bir işyerinin özelleştirilmesi söz konusu ise bu sebeple çıkarılan işçi için bu kod seçilecektir.
33- Gazeteci tarafından sözleşmenin feshi: İş sözleşmesi gazeteci tarafından, Basın Mesleğinde Çalışanların iş akdini sona erdirmesi halinde bu kod seçilecektir.
34- İşyerinin devri, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedeniyle fesih: İşçinin çıkarılma sebebi işyerinin bir başka işyerine devri ya da işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi olabilir.Bu şekilde olması halinde 34 kodu seçilir.
35- Belirsiz süreli iş sözleşmesinin haklı nedenlerle feshi: İş sözleşmesi Belirsiz süreli olan işçi iş sözleşmesini haklı bir sebebe dayandırarak sona erdirmesi halinde bu kod seçilir.
Sosyal Güvenlik Uzmanı Taner ÖZDEMİR
DENETEAM Uluslararası Bağımsız Denetim ve Danışmanlık A.Ş.
Kaynak: Muhasebe Network
