Firmalar nezdinde stoklar grubu için yapılacak enflasyon düzeltmesi işlemi için, düzeltme katsayılarının belirlenmesinde kolaylaştırılmış yöntemler bulunmaktadır. Bu yöntemin adı “Toplulaştırılmış Yöntemler” dir.
Özellikle yığın halinde üretim ve maliyetleme yapan ve çok stoklu çalışan firmalar için, dönem sonunda her bir stok kaleminin tespiti için fiili envanter yapılması ve tespit edilen stokların kalem-kalem düzeltme katsayılarının belirlenmesi çok zor olacaktır.
Hazine ve Maliye Bakanlığı bu kıymetlerin düzeltme katsayılarının tespitine dair kolaylaştırılmış yöntemler belirlemiştir. Böylelikle, parasal olmayan varlık niteliğinde olan stoklar için, reel olmayan finansman maliyetinin (ROFM) hesaplamasına gerek olmasızın, dönem sonu tutarı “Düzeltmeye Esas Tutar” olarak alınarak, “Düzeltmeye Esas Tarihi” ve “Düzeltme Katsayısı” çok rahat şekilde tespit edilebilecektir.
Toplulaştırılmış Yöntemlerle Katsayı Belirleme Olanağı Hangi Kıymetler İçin Geçerlidir?
Toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecek parasal olmayan kıymetler, sadece stoklarla sınırlıdır.
Bu Yöntemi Uygulamak Zorunda Mıyız?
Hayır. İşletmeler, çeşit ve miktar itibariyle önemli tutarlara ulaşan stoklarına ilişkin olarak, düzeltme işleminde, 2023 hesap dönemi sonu itibariyle maliyet bedelleri üzerinden defterlere kayıt tarihlerine göre bulunan düzeltmeye esas tutar ile düzeltme katsayısının çarpılması suretiyle, yani gerçek yöntemi uygulayarak enflasyon düzeltmesine tabi tutabileceklerdir.
Toplulaştırılmış Yöntemler Yerine Gerçek Yöntem Uygulamasında Detaya İnmeli Miyiz?
Evet. Stokların düzeltilmesinde gerçek yöntemi kullanan mükellefler, mümkün olduğunca inebildikleri kadar alt ayrıma giderek düzeltme işlemini gerçekleştireceklerdir.
Her Bir Detay Stok Grubuna Dair Farklı Toplulaştırılmış Yöntemleri Uygulayabilir Miyiz?
Evet. Toplulaştırılmış yöntemleri seçen mükellefler, mümkün olduğunca inebildikleri her bir alt ayrım itibariyle diledikleri toplulaştırılmış yöntemi kullanmakta serbesttirler.
Toplulaştırılmış Yöntemler Nelerdir?
Stoklar grubuna uygulanacak enflasyon düzeltmesi işleminde kullanılabilecek toplulaştırılmış yöntemler şunlardır.
- Basit ortalama yöntemi,
- Stok devir hızı yöntemi.
Toplulaştırılmış Yöntemlerden İstediğimizi Kullanabilir Miyiz?
Mükellefler belirtilen bu yöntemlerden herhangi birini seçebileceklerdir. Ayrıca mükellefler, mümkün olduğunca inebildikleri her bir alt ayrım itibariyle diledikleri toplulaştırılmış yöntemi kullanmakta serbesttirler.
Toplulaştırılmış Yöntemleri Kullanmamız Halinde Her Bir Stok İçin Ayrı Ayrı Düzeltmeye Esas Tarihi Belirlemeye Mecbur Muyuz?
Hayır. Toplulaştırılmış yöntemlerin tercih edilmesi halinde mükellefler, stokların düzeltmeye esas tutarlarını, düzeltmede esas alınacak tarihlere bağlı kalmaksızın, dönem ortalama düzeltme katsayısı ile veya stok devir hızına göre bulunan düzeltme katsayısı ile çarpmak suretiyle düzeltme işlemini gerçekleştireceklerdir.
Basit Ortalama Yönteminde Düzeltme Katsayısı Nasıl Belirlenecek?
Basit Ortalama Yöntemi’nde düzeltme katsayısı, mali tabloların ait olduğu aya (Aralık/2023) ilişkin fiyat endeksinin, bu endeks ile bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki (Eylül/2023) fiyat endeksi toplamının ikiye bölünmesi sonucu bulunan endekse bölünmesiyle elde edilen katsayı olarak hesaplanır.
Yukarıda yer verilen metnin formüle edilmiş hali aşağıdaki gibidir:
| Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı | = | Bilançonun ait olduğu aya (Aralık/2023) ait Yİ-ÜFE | ||
| ————————————————————————————————————- | ||||
| Bilançonun ait olduğu aya (Aralık/2023) ait Yİ-ÜFE | + | Bilanço günü itibarıyla bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki (Eylül/2023) Yİ-ÜFE | ||
| ————————————————————– | ||||
| 2 | ||||
Örneğin; Basit ortalama yöntemi seçen mükelleflerce, 31.12.2023 tarihinde yer alan stok “Düzeltmeye Esas Tutarı”na uygulanacak katsayı aşağıdaki gibidir; (Not: Eylül/2023 Dönemi Yİ-ÜFE oranı 2749,98 olarak açıklanmıştır. Aralık/2023 dönemi için Yİ-ÜFE’nin 3.000,00 belirlendiği varsayılmıştır.)
| Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı | = | 3.000,00 | ||
| ————————————————————————————————————- | ||||
| 3.000,00 | + | 2749,98 | ||
| ————————————————————– | ||||
| 2 | ||||
| Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı | = | 3000 |
| ————————————- | ||
| 2874,99 | ||
| Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı | = | 1,04348 |
Basit Ortalama Yönteminde Düzeltmeye Esas Tutar Nasıl Belirlenecek?
Basit ortalama yönteminde düzeltmeye esas tutar olarak, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan stoklara ait tutarlar esas alınacaktır.
Örneğin; XML Firmasının vergilendirme öncesi 31.12.2023 tarihli bilançosunda yer alan stoklara dair bilgiler aşağıdaki gibidir:
| STOKLAR | TUTAR |
| 150 – İlk Madde ve Malzeme | |
| X Hammaddesi | 500.000,00 |
| Y Hammaddesi | 750.000,00 |
| 151 – Yarı Mamul | |
| A Yarı Mamulü | 200.000,00 |
| B Yarı Mamulü | 150.000,00 |
| 152 – Mamuller | |
| Q Mamulü | 1.000.000,00 |
| W Mamulü | 1.150.000,00 |
| 153 – Ticari Mallar | |
| M Ticari Malı | 800.000,00 |
| N Ticari Malı | 450.000,00 |
| GENEL TOPLAM | 5.000.000,00 |
Yukarıda yer verilen tutarlar, firmanın vergileme öncesi 31.12.2023 tarihli bilançosunda yer alan tutarlardır. Bu tutarlar “Düzeltmeye Esas Tutar” olarak esas alınabilecektir. Belirlenen “Düzeltmeye Esas Tutar” lar esas alınarak, “Düzeltme Katsayısı” uygulanmak suretiyle stoklar grubunun düzeltilmiş hali aşağıdaki tablodaki gibidir:
| Stoklar | Tutar (A) | Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı (B) | Düzeltilmiş Değerler (C=A*B) |
| 150 – İlk Madde ve Malzeme | |||
| X Hammaddesi | 500.000,00 | 1,04348 | 521.740,95 |
| Y Hammaddesi | 750.000,00 | 1,04348 | 782.611,42 |
| 151 – Yarı Mamul | |||
| A Yarı Mamulü | 200.000,00 | 1,04348 | 208.696,38 |
| B Yarı Mamulü | 150.000,00 | 1,04348 | 156.522,28 |
| 152 – Mamuller | |||
| Q Mamulü | 1.000.000,00 | 1,04348 | 1.043.481,89 |
| W Mamulü | 1.150.000,00 | 1,04348 | 1.200.004,17 |
| 153 – Ticari Mallar | |||
| M Ticari Malı | 800.000,00 | 1,04348 | 834.785,51 |
| N Ticari Malı | 450.000,00 | 1,04348 | 469.566,85 |
| GENEL TOPLAM | 5.000.000,00 | 5.217.409,45 |
Stok Devir Hızı Yönteminde Düzeltme Katsayısı Nasıl Belirlenecek?
Stok devir hızı yöntemi’nde düzeltme katsayısı belirlenmeden önce bazı işlem adımları bulunmaktadır. İşlem adımları şu şekildedir;
- Adım: Stok devir hızının hesaplanması,
- Adım: Ortalama stokta kalma süresinin hesaplanması,
- Adım: 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda görünen stokların hangi aydan kaldığının tespiti,
- Adım: Hangi aydan kaldığının tespitine dayanarak, Düzeltme Katsayısının tespiti,
- Adım: Düzeltme Katsayısı ile 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda görünen stoklara ait tutarın çarpılarak düzeltme işleminin tamamlanmasıdır.
Stok Devir Hızı Nasıl Hesaplanır?
1. Adım olan “Stok Devir Hızı” aşağıdaki formül ile hesaplanacaktır:
| Stok Devir Hızı | = | Dönem İçinde Satılan Toplam Mal Maliyeti (620, 621 No.Lu Hesaplar) | ||
| ————————————————————————————————————- | ||||
| Dönem başı stok tutarı (2022 Dönem Sonu Stok Tutarları) | + | Dönem sonu stok tutarı (2023 Dönem Sonu Stok Tutarları) | ||
| ————————————————————– | ||||
| 2 | ||||
Ortalama Stokta Kalma Süresi Nasıl Hesaplanır?
2. Adım olan “Ortalama Stokta Kalma Süresi” ve dolayısıyla stokların aktife hangi ayda girdikleri aşağıdaki formül ile hesaplanacaktır:
| Ortalama Stokta Kalma Süresi | = | 365 |
| ————————————- | ||
| Stok Devir Hızı |
Stok Devir Hızı Yöntemine İlişkin Örnek Uygulama
Örnek: KLM Firması, 31.12.2023 tarihine dair vergileme öncesi bilançosunda yer alan stoklar grubunu, stok devir hızı yöntemi ile düzeltmeye karar vermiştir. KLM firmasına ilişkin veriler aşağıdaki gibidir:
- 2022 Dönem Sonu Stok Tutarı = 2.260.000,00-TL
- 2023 Dönem Sonu Stok Tutarı= 8.600.000,00-TL
- 2023 Yılı 621 No.lu Hesap Tutarı (STMM)= 28.000.000,00-TL
- Düzeltmeye Esas Tutar (2023 Dönem Sonu Stok Tutarı): 8.600.000,00-TL
1. ADIM: Stok Devir Hızının Hesaplanması
| Stok Devir Hızı | = | Dönem İçinde Satılan Toplam Mal Maliyeti (620, 621 No.Lu Hesaplar) | ||
| ————————————————————————————————————- | ||||
| Dönem başı stok tutarı (2022 Dönem Sonu Stok Tutarları) | + | Dönem sonu stok tutarı (2023 Dönem Sonu Stok Tutarları) | ||
| ————————————————————– | ||||
| 2 | ||||
| Stok Devir Hızı | = | 28.000.000,00 | ||
| ————————————————————————————————————- | ||||
| 2.260.000,00 | + | 8.600.000,00 | ||
| ————————————————————– | ||||
| 2 | ||||
| Stok Devir Hızı | = | 28.000.000,00 |
| ————————————- | ||
| 5.430.000,00 | ||
| Stok Devir Hızı | = | 5,16 |
2. ADIM: Ortalama Stokta Kalma Süresinin Tespiti
| Ortalama Stokta Kalma Süresi | = | 365 |
| ————————————- | ||
| Stok Devir Hızı |
| Ortalama Stokta Kalma Süresi | = | 365 |
| ————————————- | ||
| 5,16 | ||
| Ortalama Stokta Kalma Süresi | = | 70,78 (GÜN) |
3. ADIM: 2023 Hesap Dönemi Sonuna Ait Bilançoda Görünen Stokların Hangi Aydan Kaldığının Tespiti
31.12.2023 tarihi itibarıyla işletmenin aktifinde görünen stoklar, ortalama 70,78 gün öncesinden yani Ekim ayından kalan stoklardır. Bu durumda stoklar, 2023 yılının Ekim ayına ait düzeltme katsayısı ile enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
4. ADIM: Düzeltme Katsayısının Tespiti
| Düzeltme Katsayısı | = | Mali Tablonun Ait Olduğu Aya (Aralık/2023) İlişkin Yİ-ÜFE |
| ———————————————————— | ||
| Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya (Ekim/2023) İlişkin Yİ-ÜFE |
Söz konusu stoklar grubunun “Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Ay” Ekim (2023) olduğu tespit edildiği için, bu aya İlişkin Yİ-ÜFE oranı esas alınacaktır. Ekim Ayı Yİ-ÜFE oranı ise 2803,29’dür. (Mali Tablonun Ait Olduğu Aya (Aralık/2023) İlişkin Yİ-ÜFE’nin ise 3.000 olduğu varsayılmıştır.)
| Düzeltme Katsayısı | = | 3000,00 |
| ———————————————————— | ||
| 2803,29 | ||
| Düzeltme Katsayısı | = | 1,07017 |
5. ADIM: Düzeltme İşleminin Yapılması
Stoklar hesabının 31.12.2023 tarihli düzeltilmiş tutarı ise şu şekilde hesaplanacaktır:
| Stoklar Hesabının Düzeltilmiş Tutarı | = | Düzeltmeye Esas Alınacak Tutar (2023 Sonu Stok Tutarı) | X | Düzeltme Katsayısı |
| Stoklar Hesabının Düzeltilmiş Tutarı | = | 8.600.000,00 | X | 1,07017 |
| Stoklar Hesabının Düzeltilmiş Tutarı | = | 9.203.471,64 | ||
Stok Devir Hızı Yönteminde Düzeltme Sonrası Bulunan Tutar Orantısız Olursa Ne Yapılmalıdır?
Toplulaştırılmış yöntemlerden “stok devir hızı yöntemi”ni seçen mükelleflerin bu yöntemi sağlıklı olarak uygulayabilmeleri için stok devir hızlarının yüksek olması ve stok devir hızlarını doğru olarak tespit etmeleri gerekmektedir. Buna rağmen düzeltme sonrasında bulunan rakamın iktisadi ve teknik icaplara uygun olmayacak şekilde orantısız çıkması durumunda, (toplulaştırılmış yöntem kullanılmak isteniyor ise) basit ortalama yönteminin tercih edilmesi uygun olacaktır.
Not: VUK Geçici 33. Madde ve yayımlanan tebliğ taslağı sonrası, aşağıda yer verilen bilgilendirme yazısının kapsamı, yine tebliğ taslağına (24/11/2023 tarihli) dayanarak ve 31.12.2023 tarihinde yapılması planlanan “Enflasyon Düzeltmesine” ilişkin olarak hazırlanmıştır. Hazırlanan bu yazı içeriği, taslağın resmi gazetede yayımlanmasını müteakip güncellenecektir.
Muhammed Kutub Bağırgan
Vergi Direktörü
EMA YMM A.Ş.
muhammed.bagirgan@emaymm.com.tr
08.12.2023
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)
